Sygn. akt IV CSK 434/14

Sygn. akt IV CSK 434/14

powaga rzezy osądzonej

Żródło: http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/Orzeczenia3/IV%20CSK%20434-14-1.pdf


(1) Sygn. akt IV CSK 434/14
(2) POSTANOWIENIE
(3) Dnia 15 kwietnia 2015 r.
(4) Sąd Najwyższy w składzie:
(5) SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący, sprawozdawca)
(6) SSN Agnieszka Piotrowska
(7) SSN Krzysztof Strzelczyk
(8) w sprawie z powództwa Przedsiębiorstwa Robót Instalacyjno - Budowlanych H.
(9) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w G.
(10) przeciwko Miastu i Gminie S.
(11) o zapłatę,
(12) po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
(13) w dniu 15 kwietnia 2015 r.,
(14) skargi kasacyjnej strony powodowej
(15) od postanowienia Sądu Apelacyjnego
(16) z dnia 31 stycznia 2014 r.,
(17) uchyla zaskarżone postanowienie oraz poprzedzające
(18) je postanowienie Sądu Okręgowego w W. z dnia 8
(19) listopada 2013 r., sygn. akt […] i oddala wniosek o
(20) odrzucenie pozwu.
(21) 2
(22) UZASADNIENIE
(23) Zaskarżonym postanowieniem z dnia 31 stycznia 2014 r. Sąd Apelacyjny
(24) oddalił zażalenie strony powodowej na postanowienie Sądu pierwszej instancji
(25) odrzucające pozew Przedsiębiorstwa Robót Instalacyjno - Budowlanych H. Sp. z
(26) o.o. w G. przeciwko Miastu i Gminie S. o zasądzenie kwoty 219 898,92 zł z
(27) odsetkami i kosztami procesu na podstawie umowy przelewu na zabezpieczenie
(28) wierzytelności przyszłej, zawartej w dniu 19 kwietnia 2011r. przez stronę powodową
(29) jako nabywcę wierzytelności ze zbywcą: Spółką z o.o. H. - Budownictwo w P.,
(30) którego dłużnikiem była strona pozwana. W pozwie wskazano, że strona
(31) powodowa nabyła wierzytelność jako podwykonawca, któremu przysługiwała od
(32) zbywcy jako generalnego wykonawcy wierzytelność z tytułu wynagrodzenia za
(33) wykonane roboty budowlane, których inwestorem i dłużnikiem zbywcy z tytułu
(34) wynagrodzenia za roboty budowlane była strona pozwana.
(35) Sądy uznały, że zachodzi podstawa do odrzucenia pozwu z powodu powagi
(36) rzeczy osądzonej, bowiem we wcześniej wniesionej przez powoda sprawie …
(37) 101/12 przeciwko Miastu i Gminie S. oraz przeciwko generalnemu wykonawcy
(38) Spółce z o.o. H. - Budownictwo o zasądzenie solidarnie kwoty 219 898,92 zł, Sąd
(39) Okręgowy w P. prawomocnym wyrokiem z dnia 27 lutego 2013 r. zasądził tę
(40) należność na rzecz strony powodowej od pozwanej Spółki H. – Budownictwo, a
(41) oddalił powództwo w stosunku do Miasta i Gminy S. W powyższej sprawie strona
(42) powodowa jako podstawę dochodzonego roszczenia wskazała fakt zawarcia w dniu
(43) 18 kwietnia 2011 r. z pozwaną Spółką H.- Budownictwo umowy o wykonanie robót
(44) budowlanych na budowie, gdzie inwestorem była pozwana Gmina zaś generalnym
(45) wykonawcą pozwana Spółka H. - Budownictwo, natomiast strona powodowa była
(46) podwykonawcą. Dochodzona kwota stanowiła wynagrodzenie strony powodowej
(47) jako podwykonawcy robót, które powinien zapłacić pozwany wykonawca: Spółka H.
(48) - Budownictwo oraz solidarnie z nim pozwana Gmina jako inwestor, na podstawie
(49) art. 6471
(50) § 5 k.c. Oddalając w tej sprawie powództwo wobec Miasta i Gminy S. Sąd
(51) Okręgowy jako podstawę faktyczną rozstrzygnięcia wskazał powyższą umowę o
(52) roboty budowlane i uznał, że strona powodowa nie wykazała, iż pozwana Gmina
(53) jako inwestor wyraziła zgodę na zawarcie umowy z powódką jako z podwykonawcą,
(54) 3
(55) a więc brak przesłanek przewidzianych w art. 6471
(56) § 5 k.c. do zasądzenia od niej
(57) wynagrodzenia za wykonane przez powódkę roboty budowlane.
(58) W obecnie rozpoznawanej sprawie Sądy obu instancji stwierdzając powagę
(59) rzeczy osądzonej wskazały, że w obu sprawach występuje tożsamość stron
(60) i dochodzonej kwoty a strona powodowa obecnie dochodzi należności wskazując
(61) na okoliczności faktyczne, które istniały już w dacie wniesienia pozwu w pierwszej
(62) sprawie prawomocnie osądzonej, bowiem umowa przelewu, która obecnie stanowi
(63) podstawę roszczenia, została zawarta przed wniesieniem pozwu w pierwszej
(64) sprawie. Stwierdziły, że powódka w sprawie prawomocnie osądzonej załączyła jako
(65) jeden z dowodów wezwanie do zapłaty, w którym jako podstawę wskazała zarówno
(66) art. 6471
(67) § 5 k.c. jak i umowę przelewu, jednak w poprzednim procesie nie
(68) poruszyła kwestii przelewu i wyraźnie nie chciała wykorzystać dowodu w postaci
(69) umowy cesji ze Spółką H. - Budownictwo. W tej sytuacji doszło, zdaniem Sądów,
(70) do prekluzji dowodowej nie wykorzystanego w poprzedniej sprawie dowodu w
(71) postaci umowy przelewu, a co za tym idzie dowody z tym związane podlegają
(72) wykluczającemu działaniu prawomocności i powagi rzeczy osądzonej, gdyż z
(73) chwilą uprawomocnienia się wyroku dochodzi do prekluzji materiału faktycznego
(74) sprawy, w której został wydany wyrok. Uzasadnia to odrzucenie pozwu w
(75) rozpoznawanej sprawie na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.
(76) W skardze kasacyjnej opartej na drugiej podstawie strona powodowa
(77) zarzuciła naruszenie art. 199 § 1 pkt 2 w zw. z art. 366 k.p.c. przez niewłaściwe
(78) zastosowanie i odrzucenie pozwu, mimo braku tożsamości podstawy faktycznej
(79) i prawnej roszczeń w obu sprawach. Wnosiła o uchylenie zaskarżonego
(80) postanowienia oraz postanowienia Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy
(81) do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
(82) kasacyjnego.
(83) Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
(84) Zgodnie z art. 366 k.p.c. wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej
(85) tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot
(86) rozstrzygnięcia. Natomiast zgodnie z art. 187 § 1 k.p.c. w zw. z art. 321 § 1 i art.
(87) 325 k.p.c. przedmiot rozstrzygnięcia wynika z określonego przez powoda w pozwie
(88) 4
(89) żądania, przytoczonych okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, według
(90) stanu na dzień wyrokowania oraz wskazanej przez sąd podstawy prawnej
(91) rozstrzygnięcia. I jedynie w tych ramach można mówić o przedmiocie sporu
(92) i rozstrzygnięcia oraz badać kwestię powagi rzeczy osądzonej, powodującą
(93) konieczność odrzucenia pozwu na podstawie art. 199 §1 pkt 2 k.p.c.
(94) W literaturze odróżnia się prawomocność materialną wyroku, przez którą
(95) należy rozumieć moc wiążącą orzeczenia prawomocnego formalnie, od powagi
(96) rzeczy osądzonej, przez którą rozumie się rozstrzygnięcie co do istoty sprawy
(97) zawarte w prawomocnym wyroku. Przeważa stanowisko traktujące prawomocność
(98) materialną jako kategorię nadrzędną, mającą aspekt pozytywny w postaci mocy
(99) wiążącej i aspekt negatywny stanowiący przeszkodę do wytoczenia powództwa o to
(100) samo roszczenie.
(101) Powaga rzeczy osądzonej przysługująca prawomocnym wyrokom sądowym
(102) posiada granice podmiotowe i przedmiotowe. Granice podmiotowe odnoszą się do
(103) stron procesu, natomiast granice przedmiotowe dotyczą dochodzonych roszczeń
(104) i wydanych co do nich rozstrzygnięć sądu. Powaga rzeczy osądzonej odnosi się
(105) tylko do roszczenia dochodzonego w procesie, a więc do żądania i jego podstawy
(106) faktycznej oraz prawnej i w takiej postaci, jaką to roszczenie miało jako przedmiot
(107) rozstrzygnięcia sądu. Tożsamość przedmiotów rozstrzygnięcia (roszczeń)
(108) występuje tylko wtedy, gdy żądania obu pozwów i ich podstawy są takie same
(109) i zmierzają do tego samego celu. Decyduje w tym wypadku stan faktyczny, jaki
(110) istniał w chwili zamknięcia rozprawy. Dla tożsamości roszczeń konieczna jest
(111) tożsamość podstawy faktycznej i prawnej, czyli normy prawnej roszczenia.
(112) W rozumieniu art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. tożsamość roszczeń zachodzi jedynie
(113) wówczas, gdy identyczne są nie tylko podmioty, przedmiot, ale i podstawa prawna
(114) roszczenia, przy czym przesłanki te muszą być spełnione kumulatywnie (porównaj
(115) między innymi postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 1971 r. II CZ
(116) 59/71, OSNC 1971/12/226, uchwałę tego Sądu z dnia 21 listopada 2013 r. III CZP
(117) 67/13, OSNC 2014/7-8/73 oraz wyroki z dnia 15 listopada 2012 r. V CSK 541/11
(118) i z dnia 10 października 2014 r. III CSK 279/13, niepubl.).
(119) 5
(120) O powadze rzeczy osądzonej decydują zatem łącznie: identyczność stron,
(121) identyczność przedmiotu rozstrzygnięcia oraz tożsamość podstawy faktycznej
(122) i prawnej sporu. We wskazanym wyżej wyroku z dnia 10 października 2014 r.,
(123) III CSK 279/13 Sąd Najwyższy stwierdził, że nie występuje tożsamości roszczeń
(124) w sprawach, w których w jednej powodowie dochodzili ustalenia nieważności
(125) umowy powołując się na sprzeczność z przepisem prawa i błąd kwalifikowany
(126) a w drugiej, wniesionej później, żądali stwierdzenia nieważności tej umowy na
(127) podstawie art. 58 § 2 k.c., jako sprzecznej z zasadami współżycia społecznego.
(128) Powód nie musi bowiem wytoczyć jednej sprawy o stwierdzenie nieważności
(129) umowy i podać w niej wszystkich podstaw tego żądania, a więc sprzeczności
(130) z prawem, błędu i sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.
(131) Może w kolejno wytaczanych sprawach żądać stwierdzenia nieważności tej samej
(132) umowy na różnych podstawach faktycznych i prawnych i nie zachodzi wówczas
(133) powaga rzeczy osądzonej ani prekluzja materiału dowodowego, która odnosi się
(134) jedynie do materiału dowodowego koniecznego do wykazania podstawy faktycznej
(135) roszczenia zgłoszonego w danej sprawie. Jak wskazał bowiem Sąd Najwyższy
(136) w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 16 listopada 1954 r. I CO 41/54 (OSNCK
(137) 1956/1/3), stanowiącej zasadę prawną, wyrok prawomocny ma ten skutek,
(138) że prekluduje cały materiał, który przy rozpoznaniu sprawy wchodzi w zakres
(139) podstawy faktycznej żądania pozwu, nawet jeżeli w toku postępowania nie został
(140) przedstawiony przez strony. Prekluzja, co oczywiste, nie dotyczy natomiast
(141) materiału dowodowego koniecznego do wykazania innej podstawy faktycznej
(142) roszczenia, która nie została w sprawie wskazana (porównaj też uchwałę Sądu
(143) Najwyższego z dnia 12 marca 2003 r. III CZP 97/02, OSNC 2003/12/160).
(144) Powodowi przysługuje wybór podstawy faktycznej i prawnej dochodzonego
(145) roszczenia. Jeżeli dochodzenie roszczenia na określonej podstawie faktycznej
(146) i prawnej okazało się nieskuteczne, może wytoczyć kolejny proces o tę samą
(147) należność dochodzoną na innej podstawie faktycznej i prawnej, bez narażenia się
(148) na zarzut powagi rzeczy osądzonej czy prekluzji materiału dowodowego.
(149) Zgodnie z art. 366 k.p.c. z powagi rzeczy osądzonej korzysta tylko sentencja
(150) prawomocnego wyroku, jednak w orzecznictwie przyjmuje się, że istotne są także
(151) motywy rozstrzygnięcia, szczególnie w razie oddalenia powództwa, dla określenia
(152) 6
(153) granic przedmiotu rozstrzygnięcia, a tym samym granic powagi rzeczy osądzonej.
(154) Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 października 2005 r. I CK 217/05
(155) (niepubl.), przedmiotem rozstrzygnięcia jest tylko roszczenie w takiej postaci,
(156) w jakiej zostało sformułowane przez powoda i powagę rzeczy osądzonej ma tylko
(157) zawarte w sentencji wyroku rozstrzygnięcie tego roszczenia. Jeżeli powództwo
(158) zostało oddalone i treść rozstrzygnięcia nie wynika z samej sentencji, należy
(159) sięgnąć do uzasadnienia celem ustalenia treści rozstrzygnięcia a tym samym granic
(160) powagi rzeczy osądzonej, która obejmuje tylko to roszczenie, które zgłosił powód
(161) i o którym rozstrzygnął sąd: w zakresie podmiotowym i przedmiotowym,
(162) obejmującym określoną podstawę faktyczną i prawną.
(163) Jeżeli inna jest podstawa faktyczna i prawna rozstrzygnięcia sądu,
(164) niż podstawa faktyczna i prawna wskazana i poddana pod osąd w drugiej sprawie,
(165) to nie ma powagi rzeczy osądzonej.
(166) Analiza roszczenia zgłoszonego i rozstrzygniętego prawomocnym wyrokiem
(167) z dnia 27 lutego 2013 r. Sądu Okręgowego w P. w sprawie … 101/12 oraz
(168) roszczenia zgłoszonego w rozpoznawanej obecnie sprawie prowadzi do wniosku,
(169) że taka właśnie sytuacja zachodzi w obu tych sprawach. Przedmiotem roszczenie
(170) i rozstrzygnięcia w pierwszej, prawomocnie osądzonej już sprawie było wprawdzie
(171) żądanie zasądzenia takiej samej kwoty pieniężnej, jak w sprawie obecnie
(172) rozpoznawanej, a więc wystąpiła tożsamość roszczenia jak również tożsamość
(173) stron, jednakże oczywiście różna była podstawa faktyczna i prawna dochodzonego
(174) i rozstrzygniętego roszczenia. W sprawie prawomocnie osądzonej strona
(175) powodowa, jako podwykonawca, dochodziła między innymi od Gminy i Miasta S.,
(176) jako inwestora, roszczenia o wynagrodzenie za wykonane roboty budowlane,
(177) wywodzonego z umowy o roboty budowlane zawartej przez powoda z generalnym
(178) wykonawcą, a podstawę prawną roszczenia stanowił art. 6471
(179) § 5 k.c. I tylko to
(180) roszczenie stało się przedmiotem rozpoznania i rozstrzygnięcia w pierwszej
(181) sprawie. Niczego w tej ocenie nie może zmienić okoliczność, że do pozwu
(182) załączone zostało wezwanie do zapłaty wystosowanie przez powoda do pozwanej
(183) Gminy, w którym obok opisanej wyżej podstawy żądania zapłaty wynagrodzenia za
(184) roboty budowlane, wskazano też umowę przelewu. Ta podstawa bowiem nie była
(185) 7
(186) przedmiotem rozpoznania ani rozstrzygnięcia Sądu w prawomocnie osądzonej
(187) sprawie … 101/12.
(188) Dopiero w pozwie wszczynającym obecnie rozpoznawaną sprawę strona
(189) powodowa, jako nabywca wierzytelności od generalnego wykonawcy, żąda
(190) zasądzenia od pozwanej Gminy, jako dłużnika wierzytelności, tej samej kwoty na
(191) podstawie umowy przelewu. Nie zachodzi zatem tożsamość podstawy faktycznej
(192) ani prawnej roszczenia ze sprawą już osądzoną … 101/12. Nie ma więc powagi
(193) rzeczy osądzonej, a tym samym brak wskazanej przez Sądy podstawy do
(194) odrzucenia pozwu (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.), co słusznie zarzuciła skarżąca.
(195) Biorąc wszystko to pod uwagę Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone
(196) postanowienie oraz poprzedzające je postanowienie Sądu pierwszej instancji
(197) i oddalił jako bezpodstawny wniosek o odrzucenie pozwu (art. 398
(198) 16 k.p.c.).
(199) O kosztach postępowania kasacyjnego rozstrzygnie Sąd w orzeczeniu kończącym
(200) postępowanie w sprawie.