IV CK 437/02

IV CK 437/02


(1) Wyrok
(2) Sądu Najwyższego - Izba Cywilna
(3) z dnia 10 lutego 2004 r.
(4) IV CK 437/02

(5) Teza

(6) Wykorzystanie kredytu oznacza oddanie kredytobiorcy środków pieniężnych na określony w umowie cel. Oddanie do dyspozycji środków pieniężnych ma zapewnić kredytobiorcy ich wykorzystanie w sposób odpowiadający jego interesom uwidocznionych w umowie kredytowej.

(7) Trzeba podkreślić, że za system organizacji obsługi kredytowej odpowiada bank, który nie może przerzucać na kredytobiorcę ryzyka związanego z funkcjonowaniem tego systemu, pozostawałoby to bowiem w sprzeczności z dobrymi obyczajami kupieckimi.

(8) Uzasadnienie

(9) Sąd Okręgowy w Koszalinie wyrokiem z dnia 1 czerwca 2001 r. pozbawił wykonalności tytuł wykonawczy w postaci bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności w stosunku do powódki Wiesławy C., oddalił zaś powództwo w stosunku do Lucjana C. Podstawę faktyczną rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia.

(10) Powód zamierzał kupić samochód na kredyt. W dniu 6 marca 1997 r. zawarł umowę kredytową w siedzibie firmy Bałtyckie Biuro Kapitałowe w K. (dalej - BBK), do którego skierował go sprzedawca samochodu, PH "E.". BBK pośredniczyło w zawieraniu umów kredytowych na podstawie umowy z Waldemarem K., właścicielem PPHU "W.", który z kolei związany był umową o współpracy z udzielającym kredyt Bankiem Śląskim S.A. w K., Oddział we W. PPHU "W." ani BBK nie były związane z pozwanym bankiem umową pośrednictwa. W umowie kredytowej powód upoważnił bank do przelania kwoty kredytu na rachunek PPHU "W." w Banku Śląskim w celu dokonania rozliczenia ze sprzedawcą, określonym jako "BBK - K.".

(11) W umowie bank zastrzegł, że nie ponosi odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy przez sprzedawcę, jak również z tytułu wad pojazdu zgłaszanych w rękojmi i gwarancji. Pozwany przelał kwotę kredytu na wskazany rachunek, a następnie PPHU "W." przekazał je na rachunek BBK, ten jednak nie przekazał ich sprzedawcy samochodu. Powód musiał zaciągnąć nowy kredyt w innym banku, aby odebrać samochód.

(12) Żona powoda nie uczestniczyła w zawarciu umowy kredytowej, nie była też poręczycielem. Ponieważ powód nie spłacił kredytu, pozwany bank wystawił bankowy tytuł egzekucyjny i uzyskał klauzulę wykonalności, po czym wszczął egzekucję przeciwko powodom.

(13) W tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności jest zasadne jedynie wobec powódki, która nie była ani kredytobiorcą, ani poręczycielem, a jej podpis na wekslu in blanco, stanowiącym zabezpieczenie kredytu, został sfałszowany. Natomiast powód zawarł umowę kredytu, a bank przelał pieniądze na wskazany w tej umowie rachunek bankowy, zgodnie ze zleceniem kredytobiorcy. Zdaniem Sądu bank nie odpowiada za działania PPHU "W." ani dalszych pośredników.
(14) Na skutek apelacji powoda Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 24 lipca 2002 r. zmienił powyższy wyrok i uwzględnił powództwo w stosunku do powoda. Sąd ten ustalił, odmiennie niż Sąd pierwszej instancji, że Waldemar K. zawarł z bankiem umowę pośrednictwa.
(15) Zgodnie z tą umową był on upoważniony do podejmowania czynności związanych z organizacją, obsługą i reklamą kredytowanej przez pozwanego sprzedaży towarów, miał aktywnie pozyskiwać osoby korzystające z oferowanego przez pozwanego kredytu, mógł posługiwać się formularzami wniosków kredytowych przekazanymi przez pozwanego.
(16) Pozwany natomiast zobowiązany był do przekazywania środków finansowych na rachunek PPHU "W." w terminie 3 dni od daty złożenia wniosku o kredyt. Konsekwencją tej umowy było postanowienie w umowie kredytowej, zgodnie z którym kredytobiorca upoważnia bank do przelania kwoty kredytu na rachunek PPHU "W." w celu dokonania rozliczeń ze sprzedawcą.
(17) Sformułowanie to nie może być, zdaniem Sądu, traktowane jako polecenie przelewu środków, którymi kredytobiorca mógł dysponować, bowiem nie dotyczyło rozliczeń ze sprzedawcą samochodu, ale realizacji umowy, jaką zawarł bank z PPHU "W.".
(18) Umowa pośrednictwa, jaka łączyła Waldemara K. z Zofią S., prowadzącą przedsiębiorstwo pod nazwą BBK, była przewidziana w umowie, jaką Waldemar K. zawarł z bankiem. Zgoda powoda na przekazywanie kolejno kwoty kredytu na rachunek PPHU "W." i BBK nie oznaczała, że przejmował na siebie ryzyko tych operacji.
(19) Ostatecznie Sąd Apelacyjny uznał, że pozwany nie postawił do dyspozycji powoda środków pieniężnych na pokrycie ceny zakupionego samochodu, bowiem środki te pozostawały w zorganizowanym przez bank systemie wykonywania umów kredytowych, a na wybór i rzetelność osób w nim uczestniczących powód nie miał żadnego wpływu. Uzasadnia to powództwo oparte na treści art. 840 § 1 KPC.
(20) Wyrok powyższy zaskarżył kasacją pozwany bank, zarzucając naruszenie art. 840 § 1 pkt 1 KPC, 231 i 233 KPC oraz art. 27 ust. 1 poprzednio obowiązującej ustawy Prawo bankowe (Dz.U. z 1992 r., Nr 72, poz. 359) oraz art. 69 ust. 1 ustawy obecnie obowiązującej (Dz.U. z 2002 r., Nr 72, poz. 665). W konkluzji wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie o jego zmianę i oddalenie apelacji powoda.
(21) Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
(22) W orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie wyjaśniano, że prawidłowe sformułowanie podstawy kasacyjnej określonej w art. 3931 pkt 1 KPC polega na przytoczeniu przepisu prawa materialnego, którego naruszenie skarżący zarzuca, ze wskazaniem postaci tego naruszenia, tj. błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania.
(23) Błędna wykładnia polega na wadliwym rozumieniu danej normy prawnej, zaś niewłaściwe zastosowanie na tzw. błędzie subsumpcji, czyli na wadliwym uznaniu, że ustalony stan faktyczny odpowiada bądź nie odpowiada hipotetycznemu stanowi określonej normy prawnej. Naruszenie prawa materialnego nie może natomiast polegać na dokonaniu wadliwych ustaleń faktycznych, a do tego w istocie sprowadza się podniesiony w kasacji zarzut naruszenia wskazanych przepisów ustawy - Prawo bankowe.
(24) Skarżący zarzucał bowiem, że przepisy te zostały naruszone przez błędne przyjęcie, że pozwany nie oddał do dyspozycji powoda jako kredytobiorcy kwoty środków pieniężnych kredytu udzielonego na podstawie umowy kredytowej na ustalony w umowie cel, pomimo, że przelał te środki na rachunek wskazany przez kredytobiorcę.
(25) Kwestia, czy skarżący oddał środki pieniężne do dyspozycji kredytobiorcy, należy do sfery ustaleń faktycznych i może być kwestionowana w ramach drugiej podstawy kasacyjnej. Wadliwość ustaleń faktycznych nie może być natomiast podnoszona dla uzasadnienia zarzutu naruszenia prawa materialnego.
(26) Sposób postawienia zarzutu zwalnia zatem z obowiązku odniesienia się do niego w sposób szczegółowy.
(27) Należy jednak wskazać, że umowa kredytowa zawarta została pod rządem ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 1992 r., Nr 72, poz. 359 ze zm.). Zgodnie z art. 27 ust. 1 tej ustawy kredytobiorca zobowiązuje się w umowie kredytowej do zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu.

(28) Podobne uregulowanie zawiera art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r., Nr 72, poz. 665 ze zm.). Wykorzystanie kredytu oznacza oddanie kredytobiorcy środków pieniężnych na określony w umowie cel.

(29) Jak trafnie wskazał Sąd Apelacyjny, oddanie do dyspozycji środków pieniężnych ma zapewnić kredytobiorcy ich wykorzystanie w sposób odpowiadający jego interesom uwidocznionych w umowie kredytowej.

(30) Celem kredytobiorcy było sfinansowanie ze środków udzielonego kredytu zakupu samochodu, dokładnie w umowie oznaczonego.

(31) Cel ten, jak wynika z ustaleń, nie został osiągnięty, bowiem środki pieniężne nie wpłynęły na rachunek sprzedawcy samochodu, a powód musiał zaciągnąć drugi kredyt w innym banku, by mógł odebrać samochód. Kredyt udzielony przez pozwanego zatem nie został wykorzystany, brak było więc podstaw do domagania się zwrotu tego kredytu i wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego.

(32) Już sama treść umowy, jej wewnętrzna sprzeczność, wskazuje, że mogła ona wprowadzać kredytobiorcę w błąd.

(33) Zlecenie przekazania środków pieniężnych na rachunek PPHU "W." następowało celem rozliczenia ze sprzedawcą.

(34) W odbiorze kredytobiorcy określenie "sprzedawca" odnosi się do sprzedawcy samochodu, tymczasem w umowie zawarto sformułowanie, że sprzedawcą jest BBK, a więc podmiot, który jedynie pośredniczył w zawarciu umowy kredytu.
(35) Trzeba podkreślić, że za system organizacji obsługi kredytowej odpowiada bank, który nie może przerzucać na kredytobiorcę ryzyka związanego z funkcjonowaniem tego systemu, pozostawałoby to bowiem w sprzeczności z dobrymi obyczajami kupieckimi.
(36) Nie można podzielić zarzutów podnoszonych w ramach drugiej podstawy kasacyjnej. Przede wszystkim trafne jest ustalenie, że zarówno Waldemar K., prowadzący działalność gospodarczą pod firmą PPHU "W.", jak i Zofia S. (BBK) działali w zorganizowanym przez pozwanego systemie organizacji obsługi kredytowej.
(37) Świadczy o tym treść umowy o współpracy, jaką zawarł z pozwanym Waldemar K. W umowie tej zobowiązał się do świadczenia na rzecz banku czynności faktycznych związanych m.in. z pozyskiwaniem kredytobiorców, reklamowaniem usług kredytowych banku, organizowaniem punktów obsługi, wręczaniem klientom formularzy umów kredytowych i przekazywaniem wypełnionych formularzy bankowi.
(38) Była to zatem umowa o świadczenie usług, o jakiej mowa w art. 750 KC. Treść umowy wskazywała również na to, że W. K. nie był upoważniony do zawierania umów kredytowych w imieniu banku. Przy dokonywaniu tych ustaleń, wbrew zarzutom kasacji, Sąd Apelacyjny nie naruszył art. 231 KPC, bowiem nie dokonał ich na podstawie domniemania faktycznego, lecz na podstawie dowodu z dokumentu w postaci "umowy o współpracy" zawartej pomiędzy W. K. i pozwanym.
(39) Również na podstawie dowodu z dokumentu ustalono, że Zofia S. zawarła umowę pośrednictwa z Waldemarem K., której przedmiotem było prowadzenie punktu obsługi kredytowej i dokonywanie czynności faktycznych, związanych z udzielaniem przez pozwanego kredytu. Oboje zatem działali w zorganizowanym łańcuchu pośrednictwa w zawieraniu umów kredytowych, związanych z zakupem określonych dóbr konsumpcyjnych.
(40) Za ich działania, wbrew zarzutom kasacji, odpowiedzialność ponosi pozwany, który ten system zorganizował i który zawierał umowy kredytowe bez jednoczesnego udziału stron takich umów, poza siedzibą banku, i który przekazywał środki kredytu na rachunek pośrednika, a nie na rachunek sprzedawcy towaru, na zakup którego kredyt był udzielany.
(41) Nie zachodzi również zarzucane naruszanie art. 233 § 1 KPC. Wbrew zarzutom kasacji Sąd Apelacyjny nie pominął takich okoliczności, jak zawieranie umowy w punkcie prowadzonym w lokalu BBK K., złożenie przez powoda zabezpieczenia kredytu w postaci weksli i podpisania zlecenia upoważniającego PPHU "W." do przelania kwoty kredytu na rachunek BBK jako sprzedawcy i nieujawnienia w tym dokumencie właściwego sprzedawcy, to jest Norberta R., prowadzącego firmę "E.".

(42) Wszystkie te okoliczności zostały uwzględnione przy ustalaniu stanu faktycznego sprawy, podobnie jak fakt, że osoba sprzedawcy samochodu była pozwanemu znana, bowiem wynikało to z innego dokumentu, złożonego również przy zawieraniu umowy kredytowej.

(43) Uznać zatem należy, że na podstawie zawartej pomiędzy stronami umowy kredytowej pozwany nie mógł żądać zwrotu kredytu, bowiem z przyczyn leżących po jego stronie, a wynikających z systemu organizacji obsługi kredytowej, kredyt nie został wykorzystany na cel określony w umowie.

(44) Uzasadnia to żądanie oparte na przepisie art. 840 KPC. Bank bowiem odpowiada za działania osób pośredniczących przy zawarciu umowy kredytowej, gdy system pośrednictwa zorganizowany został w taki sposób, że pośrednicy nie mieli pełnomocnictwa do zawierania umów kredytowych we własnym imieniu.
(45) Wyłączenie zaś odpowiedzialności za działania pośrednika, zawarte w umowie o współpracy zawartej z Waldemarem K., a także w umowie zawartej przez niego z kolejnym pośrednikiem (BBK) nie odnosi skutku wobec powoda, który nie był stroną tej umowy i nie został o tym poinformowany przy zawieraniu umowy kredytowej.
(46) Wobec powyższego, orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39312 KPC.