I ACa 467/19

I ACa 467/19

PKOBBP, przegrana, teoria salda, źródło długu

Apelacja od tego wyroku: 
http://orzeczeniabankowe.blogspot.com/2019/02/xii-c-75218.html



(1) Sygn. akt I ACa 467/19
(2) WYROK
(3) W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
(4) Sąd Apelacyjny we Wrocławiu I Wydział Cywilny w składzie:
(5) Przewodniczący: Sędziowie:
(6) Protokolant:
(7) SSA Jan Gibiec
(8) SSA Wojciech Wójcik (spr.)
(9) SSA Jolanta Burdukiewicz-Krawczyk Beata Grzybowska
(10) po rozpoznaniu w dniu 21 sierpnia 2019 r. we Wrocławiu na rozprawie sprawy z powództwa M. M. i M. M.(2)
(11) przeciwko (...) Bank Polski S.A. w W.
(12) o zapłatę
(13) na skutek apelacji strony pozwanej
(14) od wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu
(15) z dnia 14 grudnia 2018 r. sygn. akt XII C 752/18
(16) 1. zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I i III w ten sposób, że powództwo oddala i nie obciąża powodów obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz strony pozwanej;
(17) 2. nie obciąża powodów obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego na rzecz strony pozwanej.
(18) UZASADNIENIE
(19) Wyrokiem z 14 grudnia 2018 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu zasądził strony pozwanej (...) Banku Polskiego S.A. w W. łącznie na rzecz powodów M. M. i M. M.(2) kwotę 83.739,96 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od 20 lutego 2018 r. oraz 6.417 zł
(20) od
(21) Dnia 30 sierpnia 2019 r.
(22) Sygn. akt I ACa 467/19
(23) tytułem zwrotu kosztów procesu. W pozostałym zakresie powództwo zostało oddalone.
(24) Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące okoliczności faktyczne poczynione przez Sąd: w 2007 roku powodowie zamierzali nabyć na rynku wtórnym lokal mieszkalny. Nie dysponując środkami finansowymi na ten cel i jednocześnie mając upatrzone konkretne mieszkanie w tej samej nieruchomości, gdzie mieszkali w mieszkaniu teściów zdecydowali o zaciągnięciu kredytu bankowego. Wybór kontrahenta – pozwanego banku powodowany był w ten sposób, iż dotychczasowa współpraca M. M.(2) z tym bankiem, który traktował jako „swój” bank, układała się dobrze, miał on pełne zaufanie do banku i oczekiwał, że uzyska tam korzystną odpowiadającą jego potrzebom ofertę. Załatwianie spraw związanych z uzyskaniem kredytu spoczywało w całości na M. M.(2). M. M. nie uczestniczyła w złożeniu wniosku o udzielenie kredytu i nie widnieje na nim jej podpis. Nie odebrano od niej także pisemnego oświadczenia o wysokości dochodów; choć dane takie bank posiada, na druku oświadczenia nie ma podpisu M. M.. M. M. podpisała umowę. Przed zawarciem umowy o kredyt w CHF powód M. M.(2) 4 lipca 2007 r. złożył wniosek o udzielenie kredytu mieszkaniowego korzystając z formularza bankowego (na którym widnieje tylko jego podpis i dane jego oraz powódki jako wnioskodawców) oświadczając, że powodowie ubiegają się o kredyt w kwocie 340.000 zł. na finansowanie inwestycji przeznaczonej na zaspokojenie własnych potrzeb – nabycie od osoby fizycznej będącego przedmiotem odrębnej własności mieszkania przy ulicy (...) we W. oraz jego remont i modernizację. Wybierając walutę kredytu (PLN, USD, CHF i EUR) powód wskazał, że walutą kredytu ma być frank szwajcarski. Wniosek obejmował udzielenie kredytu spłacanego przez 25 pełnych lat od 1 września 2007 r. Wartość nieruchomości określono na poziomie 350.000 zł. Jako zabezpieczenie określono lokal mieszkalny, a z rubryk dotyczących zabezpieczenia przejściowego zakreślono weksel oraz ubezpieczenie kredytu/pożyczki w TU (...), nie wybrano zaś poręczenia. Wskazano także ubezpieczenie kredytowanego wkładu własnego. W końcowej części wniosek zawiera oświadczenie o treści wskazującej, iż wnioskodawcy nie skorzystali z przedstawionej im w pierwszej kolejności oferty kredytu hipotecznego w walucie polskiej. Dokonali wyboru oferty w walucie wymienialnej mając pełną świadomość ryzyka związanego z tym produktem, polegającego na tym, że w przypadku wzrostu kursów walut podwyższeniu ulegnie zarówno rata spłaty, jak i rata zadłużenia
(25) 2
(26) Sygn. akt I ACa 467/19
(27) wyrażone w walucie polskiej. W przypadku zaś wypłaty kredytu w walucie polskiej kredyt jest wypłacany po ustalonym w (...) S.A. kursie kupna dla dewiz zamieszczanego w tabeli kursów, w przypadku spłaty kredytu w walucie polskiej – kredyt jest spłacany po ustalonym przez (...) S.A. kursie sprzedaży dla dewiz zamieszczonym w tabeli banku. Powodowie zostali poinformowani o jednoczesnym ponoszeniu ryzyka zmiany stopy procentowej polegającym na tym, że w wyniku wzrostu stawki referencyjnej podwyższeniu ulegnie oprocentowanie kredytu, które spowoduje wzrost raty spłaty. Oświadczyli nadto, że są świadomi ponoszenia obu rodzajów ryzyk oraz, że zostali poinformowani o stosowaniu do rozliczeń kursów walut tabel kursów (...) S.A. Powód uzyskał informację, że z uwagi na niższy poziom raty kredytu w relacji do ich zarobków kredyt wyrażony we franku szwajcarskim rodzi możliwość uzyskania większej sumy, niż kredyt złotowy nie zawierający jakichkolwiek odniesień do waluty obcej. Poziom kredytu możliwego do uzyskania w złotówkach nie gwarantował powodom możliwości sfinansowania zamierzonej inwestycji. Powód miał także świadomość istniejącej teoretycznie możliwości zaciągnięcia kredytu denominowanego do euro lub dolara, lecz rata tak określonego kredytu wypadała na wyższym poziomie, niż kredytu denominowanego do CHF. Powód miał ograniczoną świadomość zmienności kursu CHF do złotego, postrzegał tę walutę jako stabilną, wykazującą niewielkie wahania kursu. Rozmowa z pracownicą banku utwierdziła go w przekonaniu, iż denominacja kredytu do CHF jest dla niego najkorzystniejszym rozwiązaniem. Pracownicy banku zajmujący się bezpośrednią obsługą klientów zaciągających kredyty hipoteczne byli zobowiązani do udzielania informacji o możliwości zaciągnięcia kredytu w złotówkach w pierwszej kolejności. Klientom przedstawiano symulację wysokości raty w przypadku kredytu złotowego i denominowanego do poszczególnych walut, choć niekiedy zdarzało się, że klienci w ogóle nie byli zainteresowani tymi symulacjami. Symulacje sporządzano za pośrednictwem narzędzia informatycznego. Zasadniczą dla klientów banku przesłanką decydującą o wyborze rodzaju kredytu był w tym okresie rozmiar raty kredytu. Umowy były omawiane z klientami, klienci uzyskiwali odpowiedzi na pytania, które zadawali. W przypadku powoda interesował się on kwestią źródła informacji o kursie waluty służącym do przeliczenia wypłaty i spłaty kredytu. Uzyskał jednakże informację, że miarodajnym dla banku jest jego własny kurs, a nie kurs NBP i na tym poprzestał. Pracownicy banku kontaktujący się bezpośrednio z klientami zaciągającymi kredyty nie udzielali informacji co do sposobu konstrukcji tabeli
(28) 3
(29) Sygn. akt I ACa 467/19
(30) kursowej i podstaw określania wysokości kursów w tej tabeli, mechanizmów ich konstruowania. Sami tego nie wiedzieli. Umowy zawierano w oparciu o przygotowany obowiązujący w banku wzorzec umowy. Zmieniony wzorzec umowy stosowano od 1 lipca 2006. Poszczególne postanowienia umów nie podlegały indywidualnej negocjacji. Zdarzało się, że klienci z tzw. segmentu „VIP” mogli negocjować indywidualnie kurs, po którym przeliczano kwotę wypłaconego w złotych kredytu. Negocjowanie kursu w operacjach walutowych z klientami indywidualnymi obecnie możliwe jest w drodze telefonicznej i wówczas operacje te możliwe są po kursie dużo korzystniejszym, niż powszechnie stosowany kurs z tabeli kursowej. Warunkiem jednak przeprowadzenia operacji po takim kursie jest po pierwsze odpowiednio wysoki rozmiar operacji (obecnie równowartość ponad 5000 USD) oraz uprzednie zawarcie umowy ramowej. Proces ustalania tabeli kursowej obejmował i obejmuje w pozwanym banku pozyskanie danych co do kursów walut z rynku międzybankowego z serwisu informacyjnego Reutersa; punktem wyjścia jest kurs średni EURO – PLN i kurs EURO - CHF, a następnie po tym ustaleniu określa się kurs średni EURO – CHF i w ostatnim kroku nakłada spread. Wysokość spreadu jest określana na podstawie wewnętrznych regulacji banku przez dyrektora departamentu skarbu w banku i jest to decyzja tej jednostki. Spread może być okresowo rozszerzany albo zawężany w zależności od uwarunkowań rynkowych; bank stara się zarządzać spreadem w taki sposób, by zachowując konkurencyjność na rynku generować również dochód z tego tytułu. Tabela kursowa jest publikowana raz dziennie, lecz zdarza się, że w sytuacji oceny, iż rynek jest niestabilny, publikuje się ją więcej razy. Stosowany od 1 lipca 2006 roku wzór umowy wspólny był dla kredytów pod nazwą Własny kąt hipoteczny/własny kąt lokatorski/własny kąt biznes/konsolidacyjnego, udzielonych w walucie wymienialnej spłacanych w ratach malejących/annuitetowych. Do umowy zawartej 31 sierpnia 2007 roku wprost z wzoru przeniesiono definicje umowne zawarte w części I. W par. 1.6 pozostawiono z wzorca definicję stawki referencyjnej jako stawki LIBOR dla franka szwajcarskiego dla międzybankowych depozytów trzymiesięcznych (LIBOR 3M). Wzorzec zawiera też inne definicje stawek referencyjnych, w tym IRS CHF dla kredytów CHF ze stałym oprocentowaniem, a także innych – odpowiednio dla kredytów w euro – EURIBOR oraz LIBNOR dla dolara USA dla kredytów udzielanych w dolarach USA. W par. 1.7 zdefiniowano tabelę kursów jako tabelę kursów (...) SA obowiązującą w chwili dokonywania przez (...) SA określonych w umowie przeliczeń kursowych dostępną w
(31) 4
(32) Sygn. akt I ACa 467/19
(33) (...) SA oraz na stronie internetowej (...) SA. Z par. 2.1. zawartej przez strony umowy wynika, że na warunkach w niej określonych (...) zobowiązuje się postawić do dyspozycji kredytobiorcy kredyt w kwocie 152 884,57 CHF na sfinansowanie zakupu prawa własności do lokalu mieszkalnego nr (...) we W. przy ulicy (...) z przeznaczeniem na potrzeby własne oraz finansowanie remontu kredytowanego lokalu mieszkalnego. Wzór zawiera wyliczenie 22 różnych warunków postawienia kredytu do dyspozycji, z których w umowie /par. 4/ zamieszczono 12. W par. 5 umowy przeniesiono wprost z wzoru postanowienia par. 5 pkt 3 – 5. Stanowią one, że:
(34) 3.Kredyt może być wypłacany
(35) 1) w walucie wymienialnej – na finansowanie zobowiązań za granicą i w przypadku zaciągnięcia kredytu na spłatę kredytu walutowego;
(36) 2) w walucie polskiej na finansowanie zobowiązań w kraju
(37) 4. W przypadku o którym mowa w ust. 3 pkt 2 stosuje się kurs kupna dla dewiz (aktualna tabela kursów) obowiązujący w (...) S.A. w dniu realizacji zlecenia płatniczego
(38) 5.W przypadku wypłaty kredytu albo transzy w walucie wymienialnej stosuje się kursy kupna/sprzedaży dla dewiz (aktualna tabela kursów) obowiązujące w (...) S.A. w dniu zlecenia płatniczego. Ponadto w par. 5 ust. 1 określono, że wypłata kredytu nastąpi w części obejmującej równowartość 330.000 zł w przeliczeniu na CHF na rzecz zbywcy, a pozostała kwota tytułem refinansowania zadatku na rzecz kredytobiorców. Całkowita wypłata nastąpić miała do 20 września 2007 r. W par. 6 i 7 umowy określono oprocentowanie, którego wysokość była wg par. 6 (przy czym par. 6 przeniesiono wprost z wzorca, nie umieszczono w umowie par. 6a dotyczącego umowy ze stałym oprocentowaniem) ustalana w dniu rozpoczynającym pierwszy i kolejne trzymiesięczne okresy obowiązywania stawki referencyjnej, zastrzeżono że zmiany stawki referencyjnej nastąpią w dniu wymagalności spłaty raty kredytu i odsetek, a dla celów ustalenia stawki referencyjnej bank będzie posługiwać się stawką LIBOR publikowaną odpowiednio o godzinie 11.00 GMT albo 11.00 ma stronie informacyjnej REUTERS w drugim dniu poprzedzającym dzień rozpoczynający dany okres obowiązywania stawki referencyjnej a w par. 7 w stosunku do wzorca uzupełniono stawkę referencyjną 2,88%, marżę 1,38 pp i oprocentowanie w dniu zawarcia umowy 4,26%. Podano także RRSO na poziomie 5,05% wskazując, że została ona wyliczona w oparciu o wartości wyrażone w
(39) 5
(40) Sygn. akt I ACa 467/19
(41) walucie kredytu. W par. 10.3 wskazano szacunkową wartość kosztu poniesionego przez kredytobiorcę z tytułu odsetek na 96024,62 CHF przy założeniu, iż oprocentowanie kredytu nie ulegnie zmianie, kwota będzie wypłacona jednorazowo oraz kredyt będzie spłacany zgodnie z założeniami umowy. Zaznaczono, że wysokość kosztu kredytu ulega zmianie przy każdorazowej zmianie stopy procentowej odsetek. Szacunkowy całkowity koszt kredytu miał wynieść 236.595,43 zł (par.; 10.4 umowy).
(42) Wskazano, że do jego wyliczenia zastosowano, dla przeliczenia kwot w walucie kredytu na walutę polską, kurs sprzedaży dla dewiz (...) obowiązujący w chwili rejestracji umowy w systemie informatycznym. W par. 13.1 – przejętym z wzorca umowy i uzupełnionym, postanowiono, iż spłata zadłużenia kredytobiorcy z tytułu kredytu i odsetek następuje w drodze potrącenia przez (...) swoich wierzytelności z tytułu udzielonego kredytu z rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego prowadzonego dla kredytobiorcy w (...) SA Oddział 1 we W. wymienionego w umowie. Wzorzec umowy zawiera w tym zakresie także opcje spłaty z rachunku walutowego kredytobiorcy oraz rachunku prowadzonego w walucie kredytu, na który kredytobiorca będzie dokonywał wpłat z tytułu udzielonego kredytu w walucie kredytu lub innej walucie, niż waluta kredytu. Wpłaty dokonywane w walucie innej niż waluta kredytu będą przeliczane na walutę kredytu przy zastosowaniu kursów kupna/sprzedaży walut. Takich postanowień jednak nie zamieszczono w umowie. W Par. 13.7 umowy przejętym wprost z wzorca postanowiono, że potrącanie środków z rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego w walucie polskiej następuje w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty w walucie wymienialnej, w której udzielany jest kredyt, według obowiązującego w (...) SA w dniu wymagalności kursu sprzedaży dla dewiz (aktualna tabela kursów) W par. 20 uregulowano kwestię nadpłaty i postanowiono, że dokonywana przez kredytobiorcę częściowa, wcześniejsza spłata kredytu, (nadpłata) będzie zaliczona na poczet spłaty kredytu w terminie, o którym mowa w par. 13 ust. 3 po złożeniu przez kredytobiorcę odpowiedniej pisemnej dyspozycji najpóźniej na trzy dni przed terminem jej zawarcia. W par. 30 znajduje się oświadczenie o treści: Kredytobiorca oświadcza, że został poinformowany o ryzyku zmiany kursów walutowych polegających na wzroście wysokości zadłużenia z tytułu kredytu oraz wysokości rat kredytu wyrażonych w walucie polskiej przy wzroście kursów waluty kredytu, a ponadto o ryzyku stopy procentowej polegającym na wzroście raty spłaty przy
(43) 6
(44) Sygn. akt I ACa 467/19
(45) wzroście stawki referencyjnej. Kredytobiorca oświadcza, że ponosi powyższe ryzyka. W par. 30.2 zastrzeżono, że w całym okresie kredytowania kredytobiorca może dokonać zmiany waluty kredytu, co powoduje, że zmianie może ulec wysokość zadłużenia z tytułu kredytu, wysokość stawki referencyjnej, wysokość rat kredytu. Do umowy zawarto w dniu 3 października 2017 roku aneks numer 1 – zmieniający jej postanowienia w zakresie par. 2 ust. 1, ze wskazaniem trzeciego celu kredytu w postaci remontu nabytego lokalu oraz par. 5 ust. 1 który stanowił odtąd, że 325.000 zł w przeliczeniu na CHF będzie przelane na rachunek bankowy zbywcy. Pozostała zaś część na rzecz kredytobiorców, w obu przypadkach w formie przelewu na wskazany rachunek i zgodnie z pisemną dyspozycją. Dodatkowo spłata kredytu miała rozpocząć się zgodnie z aneksem 5 listopada 2007 r., a jego wypłata nastąpić do 20 października 2007 r. Zgodnie ze złożoną tego samego dnia dyspozycją wypłaty zrealizowano wypłatę kredytu w dniu 5 października 2007 r. przelewając kwoty:
(46) - 14 434,32 zł na rachunek powodów (w dyspozycji wypłaty wskazano kwotę 6 018,47 CHF, zawarto w niej adnotację „akceptuję do wypłaty 6 501,36 CHF) i za równowartość takiej kwoty uznano wypłaconą w złotówkach sumę
(47) - 150.875 zł na rachunek C. H. (w dyspozycji wypłaty wskazano kwotę 68 179,76 CHF, zawarto w niej adnotację „akceptuję do wypłaty kwotę 67 955,59 CHF”) i za równowartość takiej kwoty uznano wypłaconą w złotówkach sumę
(48) - 174.125 zł na rachunek H. i M. U. (w dyspozycji wypłaty wskazano kwotę 78 686,34 CHF, faktycznie zapłacona kwotę 174.125 zł uznano jednak za równowartość sumy 78 427,62 CHF.
(49) Powodowie faktycznie w okresie do momentu wytoczenia powództwa wpłacili na rzecz strony pozwanej kwotę w złotówkach wynoszącą 250.599,17 zł, z czego na poczet odsetek zaliczono wpłaty w wysokości 66.303,26 zł – wg ustaleń banku równowarte 22.145,13 CHF, a na poczet odsetek wpłaty w wysokości 184.295,91 zł (równowarte 53.436,99 CHF). Kwota wypłaty przeliczona została po kursie kupna wynikającym z tabeli banku wynoszącym 2,22 zł. Kolejnych 118 wpłat powodów przeliczano po kursie wynoszącym od 2,0127 (w dniu 5 sierpnia 2008) do 4,1794 (w dniu 5 grudnia 2016 r.). Powodowie nigdy nie opóźnili się ze spłatą kredytu. W dniu wytoczenia powództwa powodowie dłużni byli stosownie do wyliczeń banku jeszcze 99 447,58 CHF z tytułu kapitału kredytu. Pozwany bank otrzymał od powodów
(50) 7
(51) Sygn. akt I ACa 467/19
(52) składkę z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego w wysokości 1.056,81 zł w dniu 3 października 2017 r. Część z tej kwoty wynoszącą 352,27 zł zwrócono powodom w dniu 14 grudnia 2012 r. W dniu 7 września 2017 r. zwrócono powodom 704,54 zł.
(53) Mając na uwadze powyższe ustalenia, Sąd Okręgowy uznał, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie w części. Oddalenie powództwa w punkcie II sentencji odnosi się do tej części dochodzonego pozwem roszczenia w zakresie należności głównej, co do której pozwany słusznie zarzucił, że pobrana nienależnie składka na ubezpieczenie została już powodom zwrócona i tego dowiódł. Prócz tego częściowo oddalono powództwo o odsetki za opóźnienie. Finalna ocena, że świadczenie powodów na rzecz pozwanego jest świadczeniem nienależnym, jest niezależna od oceny charakteru prawnego umowy i jej ważności zgodnie ze stanowiskiem jednej czy drugiej strony. Wynika to z zawarcia w umowie postanowień, jakie muszą być uznane za niedozwolone w rozumieniu art. 3851 – 3853 k.c. interpretowanego w świetle dyrektywy 93/13 EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich w sposób uwzględniający cel tejże dyrektywy. Niezależnie od tego, jaki wariant interpretacyjny postanowień umowy miałby być uznany za właściwy, umowa w kształcie w jakim ją zawarto albo wykonana być nie może w ogóle, bo jest nieważna (gdyby przyjąć, że jest to waloryzowany kredyt złotowy), albo w wariancie drugim (zdaniem Sądu poprawnym) wprawdzie wykonana być może, lecz nie została w istocie wcale wykonana, a spełnione świadczenia nie odpowiadają umownym zobowiązaniom stron wynikającym z umowy. Powodowie bowiem nie są i nie byli zobowiązani do świadczenia czegokolwiek w walucie polskiej (podobnie zresztą jak bank nie miał obowiązku niczego powodom w tej walucie wypłacać). Powodowie mają zatem prawo domagać się zwrotu spełnionych nienależnie świadczeń opisanych w pozwie. Teza o niedozwolonym charakterze wskazanych postanowień i konieczności wobec tego wyeliminowania ich z umowy jest w całości słuszna. Postanowienia te mają charakter niedozwolonych postanowień umownych w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c., ponieważ kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób ewidentnie sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz prowadzą do rażącego naruszenia jego interesów. Pozwany mimo takich zarzutów nie sprostał w niniejszym procesie zadaniu wykazania na zasadzie art. 3851 § 4 k.c., iż postanowienia umowne w tym zakresie zostały indywidualnie uzgodnione w rozumieniu art. 3851 § 3 k.c. a contrario. W konsekwencji powyższego stwierdzić
(54) 8
(55) Sygn. akt I ACa 467/19
(56) należy, że część postanowień umowy powodów nie wiąże. W szczególności nie może ich wiązać postanowienie dotyczące wypłaty kredytu w złotych polskich stosownie do kursu kupna dewiz obowiązującego w banku wyznaczonego na podstawie tabeli kursów oraz postanowienie dotyczące przeliczenia spłaty kredytu dokonanej w złotych polskich stosownie do kursu sprzedaży dewiz obowiązującego w banku wyznaczonego na podstawie tabeli kursów, czyli postanowienia par. 5 pkt 4, par. 13 pkt 7 w zw. z par. 1 pkt 7 umowy i par. 5 pkt 3.1. umowy. Oznacza to, że cała sekwencja postanowień umowy przewidujących wypłatę kredytu w walucie polskiej i jego spłatę w tej walucie winna z umowy zostać wyeliminowana i nie może mieć zastosowania do powodów. W ocenie Sądu kategorycznie należy sprzeciwić się jakimkolwiek koncepcjom zmierzającym do utrzymania w mocy w jak najszerszym zakresie abuzywnych klauzul przeliczeniowych poprzez faktyczną ich modyfikację zmierzającą do utrzymania ich w mocy i nadania im odmiennej treści. Kwota udzielonego powodom – postawionego do dyspozycji kredytu nie została powodom wypłacona, zobowiązanie banku nie zostało zatem wykonane w sposób zgodny z treścią pozostałą w stosunku prawnym stron po eliminacji klauzul abuzywnych. Nie byli też obowiązani do zwrotu na podstawie kredytu kwoty w walucie szwajcarskiej, gdyż jej nie otrzymali. Wprawdzie teoretycznie postawiono im ją do dyspozycji, ale nie mieli oni możliwości uzyskania na drugim etapie wykonania umowy kredytu wypłaty takiej kwoty. Skoro bank nie wypłacił powodom żadnej kwoty we frankach szwajcarskich, nie zrealizował się zatem w ogóle drugi etap wykonania umowy kredytu. Powodowie nie byli zobowiązani do płacenia jakichkolwiek kwot na rzecz banku w złotówkach, a całość świadczeń spełnionych przez powodów w złotych polskich ma charakter świadczeń nienależnych w rozumieniu art. 410 par. 2 k.c. W granicach obowiązku pozwanego banku zwrotu świadczenia nienależnego mieści się w szczególności obowiązek zwrócenia powodom kwoty 83.739,96 zł, wyliczonej przez powodów jako część świadczenia spełnionego przez nich, co do której uważali, iż z pewnością jest nienależna.
(57) Apelację pod powyższego wyroku wywiodła strona pozwana zaskarżając go w części zasądzającej od pozwanego na rzecz powodów kwotę 83.739,96 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 20 lutego 2018 r. do dnia zapłaty oraz w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu (pkt I i III wyroku).
(58) Strona pozwana zarzuciła Sądowi I instancji:
(59) I., naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez:
(60) 9
(61) Sygn. akt I ACa 467/19
(62) 1) dokonanie istotnych ustaleń Sądu w sposób sprzeczny z treścią zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego w postaci Umowy kredytu mieszkaniowego WŁASNY KĄT hipoteczny nr 203-1222721797/905/2007 z dnia 31 sierpnia 2007 r., wzorca umowy kredytu WŁASNY KĄT hipoteczny, oraz zeznań świadka B. M., który to zarzut został obszernie i szczegółowo rozwinięty w petitum wywiedzionej apelacji,
(63) 2) zaniechanie wszechstronnej i wyczerpującej oceny dowodów zgromadzonych w sprawie, który to zarzut został obszernie i szczegółowo rozwinięty w petitum wywiedzionej apelacji,
(64) 3) przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów w postaci zeznań świadków złożonych na rozprawie w dniu 22 maja 2018 r. polegające na bezzasadnym uznaniu, iż pomimo że zgodnie z obowiązującymi w Banku procedurami pracownicy Banku byli zobowiązani do przedstawienia wszystkim kredytobiorcom, w tym powodom informacji na temat ryzyka zmiany kursu waluty, informacji na temat stosowanych przez Bank do rozliczeń w ramach umów kredytów denominowanych kursów walut z Tabel kursowych Banku, w tym odmiennego kursu do wypłaty kredytu (kurs kupna) i spłaty kredytu (kurs sprzedaży) i istnienia w Banku mechanizmów weryfikacji przestrzegania owych procedur, realizacja procedury w odniesieniu do powodów budzi wątpliwości
(65) II. naruszenie art. 229 k.p.c. poprzez uznanie, iż powodowie wpłacili na rzecz pozwanej kwotę w złotówkach wynoszącą 250.599,17 zł, pomimo, iż powodowie wprost w treści pozwu przyznali, że kredyt udzielony na podstawie Umowy Kredytu miał być spłacany w drodze potrącenia (vide: str. 4 uzasadnienia pozwu) i tym samym zaniechanie zastosowania przepisu art. 229 k.p.c. do okoliczności przyznanych przez obie strony procesu;
(66) III. naruszenie art. 227 k.p.c. z zw. z art. 278 k.p.c., polegające na bezpodstawnym oddaleniu przez Sąd I instancji wniosków dowodowych pozwanego o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego z dziedziny ekonomii ze specjalnością w dziedzinie rynków walutowych na okoliczności wskazane przez Bank szczegółowo w pkt 8 petitum odpowiedzi na pozew;
(67) IV. naruszenie art. 3851 § 1 i § 3 k.c. w zw. z art. 3852 k.c. polegające na ich błędnym zastosowaniu skutkującym uznaniem, że postanowienia § 5 pkt 4 § 13 pkt 7 w zw. z § 1 pkt 7 i § 5 pkt 3.1.Umowy Kredytu stanowią niedozwolone postanowienia
(68) 10
(69) Sygn. akt I ACa 467/19
(70) umowne, w szczególności wskutek uznania, że postanowienia te nie były przedmiotem indywidualnych uzgodnień stron, nie dotyczą głównych świadczeń stron Umowy Kredytu i jednocześnie kształtują prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, mimo, iż prawidłowe zastosowanie norm zawartych w ww. przepisach prowadzi do wniosku, że dokonując oceny tych postanowień in concreto, uznać należy, że były one przedmiotem indywidualnych uzgodnień stron, dotyczą głównych świadczeń stron Umowy Kredytu i jednocześnie nie kształtują praw i obowiązków powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy;
(71) V. naruszenie art. 3851 § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na uznaniu, iż określona w treści w/w przepisu przesłanka rażącego naruszenia interesów konsumenta powinna być interpretowana, wbrew literalnemu brzmieniu przepisu art. 3851 § 1 k.c., rozszerzająco jako znacząca nierównowaga wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta, nie zaś, jak powszechnie przyjmuje się w doktrynie i orzecznictwie, jako naruszenie skrajne czy nadzwyczajne;
(72) VI. naruszenie art. 3851 § 2 k.c. w zw. z art. 56 k.c. w zw. z art. 65 k.c. i art. 354 k.c. polegające na ich niezastosowaniu (pominięciu), co doprowadziło Sąd I instancji do uznania, że w związku z bezskutecznością uznanych za niedozwolone postanowień § 5 pkt 4 § 13 pkt 7 w zw. z § 1 pkt 7 i § 5 pkt 3.1.Umowy Kredytu określających sposób przeliczania franków szwajcarskich na złote, wykluczona jest możliwość wykonania zobowiązań stron wyrażonych w walucie obcej, przez spełnienie świadczeń w walucie polskiej, a w konsekwencji przyjęcie, że wszelkie świadczenia spełnione przez strony były świadczeniami nienależnymi;
(73) VII. naruszenie art. 3851 § 2 k.c. w zw. z art. 56 k.c. w zw. z art. 65 k.c. i art. 354 k.c. polegające na ich niezastosowaniu (pominięciu), co doprowadziło Sąd I instancji do uznania, że w związku z bezskutecznością postanowień § 5 pkt 4 § 13 pkt 7 w zw. z § 1 pkt 7 i § 5 pkt 3.1.Umowy Kredytu uznanych za klauzule niedozwolone, w dacie zawarcia Umowy Kredytu brak było przepisów dyspozytywnych, mających zastosowanie w miejsce bezskutecznych postanowień, a w konsekwencji uznania, że Umowa Kredytu bez ww. postanowień mogła być skutecznie wykonana wyłącznie w CHF a co za tym idzie - wszelkie świadczenia spełnione w PLN, jako świadczenia nienależne podlegają zwrotowi, mimo że brakujące postanowienia Umowy Kredytu uznane za abuzywne mogły i powinny zostać odpowiednio uzupełnione przy
(74) 11
(75) Sygn. akt I ACa 467/19
(76) zastosowaniu przepisu art. 56 k.c. w zw. z art. 65 k.c. i art. 354 k.c. a przeliczenie świadczeń stron z Umowy Kredytu powinno odbywać się po kursach rynkowych;
(77) VIII. naruszenie art. 453 k.c. poprzez jego niezastosowanie do oceny świadczeń spełnianych i przyjmowanych w złotych polskich przez szereg lat, w sposób zgodny i bezkonfliktowy, przez obie strony Umowy Kredytu;
(78) IX. naruszenie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 2 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie do kwot stanowiących przedmiot potrącenia umownego wierzytelności pozwanego, wynikającej z Umowy Kredytu z wzajemnymi wierzytelnościami powodów wobec pozwanego, wynikającymi z zawartej umowy rachunku bankowego. Wskazując na powyższe zarzuty apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz orzeczenie o kosztach procesu za obie instancje.
(79) Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
(80) Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.
(81) Sąd Okręgowy w sposób prawidłowy i wszechstronny ocenił materiał dowodowy zgromadzony w toku postępowania pierwszoinstancyjnego, a następnie poczynił ustalenia faktyczne, które Sąd Apelacyjny w pełni podzielił i uznał za własne.
(82) Sąd Apelacyjny nie podzielił stanowiska Sądu I instancji, w zakresie przyjęcia, że zawarta przez strony w dniu 31 sierpnia 2007 r. umowa kredytu mieszkaniowego jest nieważna, a świadczenie które powodowie spełnili na rzecz pozwanego banku w kwocie 83.739,96 zł jest świadczeniem nienależnym. Jednocześnie na aprobatę zasługiwało uznanie, że postanowienia § 5 pkt 4 § 13 pkt 7 w zw. z § 1 pkt 7 i § 5 pkt 3.1. umowy kredytu miały charakter abuzywny.
(83) Zgodnie z art. 3851 § 1 k.p.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Uznanie konkretnej klauzuli umownej za niedozwolone postanowienie umowne wymaga stwierdzenia łącznego wystąpienia obu przesłanek, tj. „sprzeczności z dobrymi obyczajami", jak i „rażącego naruszenia interesów konsumenta". Przez działanie wbrew dobrym obyczajom - przy kształtowaniu treści stosunku zobowiązaniowego - należy rozumieć wprowadzanie
(84) 12
(85) Sygn. akt I ACa 467/19
(86) do wzorca klauzul umownych postanowień, które godzą w równowagę kontraktową stron takiego stosunku; rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza zaś nieusprawiedliwioną dysproporcję – na niekorzyść konsumenta – praw i obowiązków stron, wynikających z umowy. Rażące naruszenie interesów konsumenta zazwyczaj stanowi naruszenie dobrych obyczajów. Ocena rzetelności określonego postanowienia wzorca umownego wymaga przeprowadzenia przez sąd weryfikacji jego „przyzwoitości", polegającej na zbadaniu, czy postanowienie wzorca jest sprzeczne z ogólnym wzorcem zachowań przedsiębiorców wobec konsumentów oraz jak wyglądałyby prawa lub obowiązki konsumenta w sytuacji, w której postanowienie to nie zostałoby zastrzeżone; jeżeli bez tego postanowienia znalazłby się on – na podstawie ogólnych przepisów – w lepszej sytuacji, należy uznać je za nieuczciwe. Możliwość uznania postanowień umownych za niedozwolone wymaga w pierwszej kolejności ich zakwalifikowania albo jako postanowień, które nie określają głównych świadczeń stron, albo jako postanowień określających główne świadczenia stron, które nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Sąd Apelacyjny stanął na stanowisku, że klauzula indeksacyjna zawarta w umowie kredytowej określała główne świadczenia, tj. wysokość świadczenia powodów będących kredytobiorcami, lecz czyniła to w sposób niejasny i nieprecyzyjny. Powodowie zaciągnęli bowiem kredyt indeksowany do waluty obcej, a zatem kredyt w którym suma kredytu była wyrażona w walucie polskiej, którą to kwotę następnie przeliczano na walutę obcą. Wartość poszczególnych rat kredytu określano w ten sposób, że wartość raty określoną w walucie obcej przeliczano przy zastosowaniu mechanizmu indeksacyjnego na walutę polską. Stosowany mechanizm indeksacji, wpływał na wysokość poszczególnych rat wyrażonych w złotówkach, a tym samym określał główne świadczenie powodów. Kwestionowane postanowienia umowy kredytu nie pozwalały na precyzyjne określenie zawczasu wysokości poszczególnych rat, a tym samym wysokości całkowitej kwoty kredytu do zapłaty. Powodom nie były znane zasady tworzenia przez pozwany Bank tabel kursów walut, w oparciu o które dokonywano indeksacji. Jednocześnie treść umowy łączącej strony została jednostronnie narzucona kredytobiorcom przez pozwany Bank i poszczególne jej zapisy, w tym te odnoszące się do indeksacji, nie podlegały negocjacjom. Wskazany mechanizm ustalania przez bank kursów walut, pozostawiał bankowi znaczną swobodę, a jednocześnie pozbawiał kredytobiorców możliwości weryfikacji mechanizmu, na podstawie którego były określane kolejne raty zaciągniętego
(87) 13
(88) Sygn. akt I ACa 467/19
(89) kredytu. Tak ukształtowane postanowienia umowne należało uznać za abuzywne bowiem pozostają one nie tylko sprzeczne z dobrymi obyczajami, ale także rażąco naruszają interesy konsumentów.
(90) Konsekwencją uznania postanowień § 5 pkt 4 § 13 pkt 7 w zw. z § 1 pkt 7 i § 5 pkt 3.1. umowy kredytu za abuzywne było wyeliminowanie ich z treści łączącej strony umowy i przyjęcie, że nie wiążą one powodów. Jednocześnie Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko wyrażone w wyroku Sądu Najwyższego z 4 kwietnia 2019 r. sygn. akt III CSK 159/17 sprowadzające się do przyjęcia, że eliminacja klauzuli indeksacyjnej nie prowadzi do unieważnienia umowy, ani też nie wymaga zastąpienia nieuczciwego postanowienia umownego innym – możliwe jest funkcjonowanie umowy stron również po wyeliminowaniu z niej klauzuli indeksacyjnej. Do ewentualnego zastąpienia kwestionowanych postanowień umownych innymi, musiałoby dojść jedynie wówczas, gdyby po wyeliminowaniu klauzuli abuzywnej nie było możliwe dalsze obowiązywanie umowy, zaś konsument mógłby zostać narażony na szczególnie niekorzystne konsekwencje, chociażby w postaci rozwiązania umowy. W niemniejszej sprawie wyeliminowanie klauzuli indeksacyjnej nie pociągała za sobą konieczności unieważnienia całej umowy.
(91) Dokonując wyeliminowania abuzywnych postanowień umownych i nie zastępując ich jednocześnie innymi postanowieniami określonymi przez Sąd, uzyskano umowę kredytu, w którym wartość świadczenia powodów była określona w złotówkach i wynosiła 340.000 zł, zaś oprocentowanie kredytu pozostawało bez zmian i było określane według stawek LIBOR, pomimo, że z umowy wyeliminowano wszelkie powiązania wysokości świadczeń z walutą inną niż polska. Nie miała tu znaczenia to, że strony najprawdopodobniej nie ustaliłyby wysokości oprocentowania kredytu złotowego według stawki LIBOR, gdyby były świadome abuzywności klauzuli indeksacyjnej. Konieczność przyjęcia takiego wniosku wynika z zastosowania art. 3851 § 2 k.c. i wyeliminowania z umowy wyłącznie postanowienia uznanego za abuzywne. Próba modyfikacji przy takiej okazji innych postanowień umowy byłaby sprzeczna zarówno z tym przepisem, jak orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości UE, z którego wynika zakaz zmieniania przez sąd postanowień umowy. Jeżeli zakaz ten dotyczy bezpośrednio postanowienia uznanego za abuzywne, to tak samo, a nawet tym bardziej musi obejmować także inne postanowienia umowy, nawet jeżeli uznane zostałoby, że pośrednio wiążą się z postanowieniem abuzywnym. Trybunał Sprawiedliwości UE wykluczył nie tylko tzw. redukcję utrzymującą skuteczność
(92) 14
(93) Sygn. akt I ACa 467/19
(94) postanowienia abuzywnego, ale także wyłączył możliwość uzupełniania luk w umowie powstałych po wyeliminowaniu takiego postanowienia, a zatem umowa powinna „w zasadzie nadal obowiązywać, bez jakiejkolwiek zmiany innej niż wynikająca z uchylenia nieuczciwych warunków, o ile takie dalsze obowiązywanie umowy jest prawnie możliwe zgodnie z zasadami prawa wewnętrznego” (tak uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 14 lipca 2017 r., II CSK 803/16 oraz powołane w nim orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE). Z punktu widzenia banku pozostawienie dotychczasowego oprocentowania pełni funkcję tzw. penalty default, a zatem klauzuli odstraszającej kredytodawcę od stosowania w przyszłości niedozwolonych postanowień umownych.
(95) Zważywszy, że świadczenie powodów względem pozwanego Banku zostało określone na kwotę 340.000 zł, zaś z dokumentacji znajdującej się w aktach sprawy wynikało jednoznacznie, że dotychczas powodowie uiścili na rzecz Banku łącznie kwotę 250.599,17 zł, nie można uznać, że powodowie w jakimkolwiek stopniu nadpłacili kredyt.
(96) Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że powództwo oddalił.
(97) Rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów postępowania oparte zostało na
(98) art. 102 k.p.c. Pomimo uwzględnienia apelacji strony pozwanej i oddalenia
(99) powództwa, Sąd Apelacyjny nie obciążył powodów obowiązkiem zwrotu kosztów
(100) postępowania pierwszoinstancyjnego oraz apelacyjnego na rzecz strony pozwanej,
(101) która proces wygrała. W ocenie Sądu powodowie występując na drogę postępowania
(102) sądowego i dochodząc kwoty nadpłaconego w ich ocenie kredytu, mieli prawo mieć
(103) przeświadczenie o zasadności swoich roszczeń. Nie tylko szereg doniesień
(104) medialnych, ale także publiczne wypowiedzi najwyższych przedstawicieli władz
(105) państwowych, w tym przedstawicieli władzy wykonawczej oraz ustawodawczej,
(106) w wyraźny sposób zachęcały osoby posiadające tzw. „kredyty frankowe” do
(107) występowania na drogę postępowania sądowego. W tych okolicznościach, zasady
(108) słuszności sprzeciwiały się obciążaniu powodów kosztami przegranego przez nich
(109) postępowania.
(110) bp
(111) Wojciech Wójcik Jan Gibiec Jolanta Burdukiewicz-Krawczyk
(112) 15